Konstytucja 3 Maja to Ustawa Rządowa z dnia 3 maja 1791 roku – pierwsza w Europie i druga w świecie. Wprowadzała zupełnie nowe zasady polityczne i społeczne, a Rzeczpospolita z kraju objętego „niedowładem politycznym” i anarchią, miała stać się nowocześnie zarządzanym państwem. Autorzy konstytucji to: Stanisław August Poniatowski- ówczesny król, Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj i Włoch- Scipione Piattoli- sekretarz monarchy. Rzeczpospolita określana była jako monarchia konstytucyjna z monteskiuszowskim trójpodziałem władzy. Organem ustawodawczym był sejm, składający się z senatu i izby poselskiej, podejmujący uchwały większością głosów. Zniesiono liberum veto i zakazano konfederacji, ograniczono rolę magnaterii. Mieszczaństwu umożliwiono nobilitację, zapewniono wolności osobiste i prawo sprawowania urzędów. Władzę wykonawczą pełnił dziedziczny król i powoływany przez niego rząd- Straż Praw; poczyniono też pewne zmiany w sądownictwie szlacheckim i miejskim. Konstytucja zmieniała pojęcie narodu; zgodnie z ideą oświeceniową to „naród jest źródłem władzy”. Ustawa określała katolicyzm jako religię uprzywilejowaną, ale innym wyznaniom gwarantowała tolerancję. Chociaż nie wprowadzała równości wszystkich wobec prawa, to był to niewątpliwie pierwszy krok do kolejnych przemian ekonomiczno- społecznych i politycznych.

Niestety, na skutek interwencji rosyjskiej w maju 1792 roku, przepisy konstytucji nie weszły w życie. Mimo to jej znaczenie symboliczne było ogromne. Ustawa zasadnicza stanowiła dokument nowoczesny, pierwszy w Europie, który zwiększał autorytet państwa polskiego. Polacy uświadomili sobie, że potrafią czerpać inspirację do przemian z myśli oświeceniowej i z własnej demokratycznej tradycji politycznej; odzyskali szacunek dla siebie jako narodu i dla swojej spuścizny historycznej. Po upadku Ojczyzny konstytucja stała się inspiracją dla wielu patriotów walczących o wolność kraju, a po odzyskaniu niepodległości dzień jej uchwalenia ogłoszony został świętem państwowym.